Στο παλιό σχολείο του Καραβά, στα βόρεια των Κυθήρων οι σβέλτες κινήσεις των χωριανών φανερώνουν πυρετώδεις προετοιμασίες. Είναι μέσα της δεκαετίας του 1990, Αύγουστος ξανά.
Το πανηγύρι της Πορτοκαλιάς, του πολιτιστικού συλλόγου του χωριού μονοπωλεί τη ράθυμη καθημερινότητα των κατοίκων, που ασβεστώνουν, ετοιμάζουν ντόπιες συνταγές που θα γεμίσουν αργότερα τα τραπέζια με σαλιγκάρια στιφάδο, τσιριγώτικες δίπλες και ροζέδες, κουβαλούν κιβώτια με αναψυκτικά, οργανώνουν αυτοσχέδια παιχνίδια «λούνα-παρκ» που επιφυλάσσουν δώρα για μικρά παιδιά. Είναι και αυτά μπλεγμένα στην υπόθεση του πανηγυριού, περιμένοντας την κορύφωσή του σαν καλοκαιρινό τρόπαιο, που η προσμονή του γεννιέται στα βάθη των αστικών τους χειμώνων.
Το πανηγύρι της Πορτοκαλιάς, που αποκτά χαρακτήρα διήμερης γιορτής το 1987, δεν έχει τον θρησκευτικό χαρακτήρα όπως αυτό της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας, της Αγίας Ελέσσας και του Άγιου Θεόδωρου, που αποτελούσαν τις εμβληματικές γιορτές της ένθεης κυθηραϊκής κοινωνίας. Η συνταξιούχος εκπαιδευτικός και ερευνήτρια της λαογραφικής παράδοσης του νησιού, κ. Ελένη Χάρου, περιγράφει στην «Κ» πως στα 1970 ο τότε δεσπότης του νησιού αυστηροποιεί την εκδήλωση της λατρείας και απομονώνει το θρησκευτικό πανηγύρι από τα ψυχαγωγικά χαρακτηριστικά του: τον χορό και το κοινοτικό φαγητό. Παράλληλα όμως με τα παραδοσιακά πανηγύρια δεν λείπουν από το νησί οι εμποροπανήγυρεις, όπου το γλέντι ακολουθεί τους οικείους σκοπούς: από τους χορούς Μπουρδάρη και Μεσσαρίτικο, έως το «φοξ ανγκλέ» και το βαλς.
Τα πανηγύρια αποτελούν μέχρι σήμερα, -ή ίσως ειδικά σήμερα- σημεία συνάντησης της κοινότητας που βρίσκεται διασκορπισμένη μακριά από τον τόπο καταγωγής της.
Τα πανηγύρια αποτελούν μέχρι σήμερα, -ή ίσως ειδικά σήμερα- σημεία συνάντησης της κοινότητας που βρίσκεται διασκορπισμένη μακριά από τον τόπο καταγωγής της. «Τα μείζονα Κύθηρα βρίσκονται σήμερα στην Αυστραλία και την Αμερική», λέει η Ελένη Χάρου, εξηγώντας πως οι Κυθήριοι μετανάστες αποτελούν την πεμπτουσία της ζωής στο νησί. Τη συμβολή της διασποράς στη διατήρηση της παραδοσιακής συνέχειας του πανηγυριού επισημαίνει στην «Κ» και ο καθηγητής κοινωνικής λαογραφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Βασίλης Νιτσιάκος, αναφερόμενος στα πανηγύρια της Ηπείρου: «Είναι μια αφορμή και μια ευκαιρία να ξανασυναντηθούν οι χωριανοί της διασποράς. Έρχονται ακόμα και από μακρινές ηπείρους οι μετανάστες για τα πανηγύρια. Είναι, επίσης, μια ευκαιρία να γνωρίσουν οι νεότεροι και να βαφτιστούν στην ιδέα της κοινότητας και της ταυτότητας. Της καταγωγής τους, εν τέλει».
Επιστροφή στο μέλλον
«Μετά την απερήμωση της υπαίθρου και την αστικοποίηση, υπάρχει μια τάση επιστροφής στις ρίζες που ενέχει και τη νοσταλγία, ενέχει και την αναπαράσταση και την αναβίωση και αυτό συνδέεται πολύ συχνά τελευταία με την προσέλκυση τουριστών», λέει ο κ. Νιτσιάκος για τα σημερινά πανηγύρια που αναβιώνουν συχνά έχοντας απωλέσει τα πρώιμα χαρακτηριστικά τους. Όμως αυτό το μπέρδεμα με καινούργιες φόρμες δεν κάνει απαραιτήτως το πανηγύρι λιγότερο αυθεντικό. «Η αυθεντικότητα είναι πολύ προβληματικός όρος. Για εμένα αυθεντικό είναι ό,τι εκφράζει τις συνθήκες της εποχής», συμπληρώνει.
Υπό αυτό το πρίσμα, το πανηγύρι του πολιτιστικού συλλόγου της Πορτοκαλιάς του Καραβά -που πήρε το όνομά του από την ομώνυμη πηγή του χωριού- ικανοποιεί αυτή την προϋπόθεση. «Είτε λέγεται πανηγύρι, είτε λέγεται φεστιβάλ στην πραγματικότητα κουβαλάει την ιστορία του τόπου. Το ιδανικό είναι αυτή την ιστορία να μπορέσεις να την εξελίξεις σε κάτι καλύτερο», λέει στην «Κ» ο Παύλος Κορωναίος, πρόεδρος του συλλόγου.
Ο Παύλος Κορωναίος ανήκει σε εκείνους που εγκατέλειψαν την Αθήνα σε νεαρή ηλικία για να εγκατασταθούν μόνιμα σε έναν μικρό τόπο. Έχοντας νωπές τις μνήμες από τα πανηγύρια των παιδικών καλοκαιριών, μαζί με τα υπόλοιπα μέλη του συλλόγου αποφασίζουν να το αναβιώσουν το 2019, καθώς το αρχικό κίνητρο του πανηγυριού είχε χαθεί με την έλευση του καινούργιου αιώνα.
«Νιώσαμε την υποχρέωση λόγω του συναισθηματικού δεσίματος να μην σπάσει η αλυσίδα. Να μην πάει στράφι η προσπάθεια των προγόνων μας».
«Νιώσαμε την υποχρέωση λόγω του συναισθηματικού δεσίματος να μην σπάσει η αλυσίδα. Να μην πάει στράφι η προσπάθεια των προγόνων μας», λέει ο Παύλος Κορωναίος. «Ζω σε έναν τόπο ο οποίος ακροβατεί στο παρελθόν, στο παρόν και στο μέλλον. Ο στόχος μας είναι να μεταλαμπαδεύσουμε το πανηγύρι στους επόμενους αλλά σε μια καλύτερη εκδοχή. Είναι πολύ δύσκολο στις μέρες μας να περάσεις στους νέους ανθρώπους κάτι τέτοιο σαν υποχρέωση. Όχι να το βλέπουν και να βαριαστενάζουν, αλλά να επιθυμούν να είναι κομμάτι της συλλογικότητας, γιατί τα τελευταία χρόνια έχουν υποστεί μεγάλη φθορά όλα αυτά».
Μια τετραήμερη γιορτή
Έτσι, στο βορειότερο χωριό των Κυθήρων, τον Καραβά, από τις 19 έως τις 22 Αυγούστου οι επισκέπτες θα έχουν τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν φωτογραφική έκθεση, ομιλίες και κινηματογραφική προβολή -στο χωριό λειτουργεί από τις αρχές του καλοκαιριού και το cine Πορτοκαλιά που διοργανώνει ο σύλλογος, με δωρεάν προβολές διαφορετικής ταινίας κάθε Δευτέρα.
Οι εκδηλώσεις του φεστιβάλ συνομιλούν με την εποχή και την επικαιρότητά της, καταλαμβάνοντας έναν χώρο μεταξύ τέχνης και πολιτικής, αλλά δεν σταματούν εκεί.
Αθλητικές δραστηριότητες και βέβαια μουσική: ένα εντυπωσιακό line up από παραδοσιακούς ήχους μέχρι τη μουσική κουλτούρα της γενιάς του βασικού κορμού του πανηγυριού. Μια σύγχρονη απάντηση στην ανάγκη για συνάντηση και ψυχαγωγία μακριά από το κέντρο της πολιτιστικής παραγωγής, αλλά με τρόπο που να μην υπολείπεται αυτής.
«Το σκεπτικό είναι η “Πορτοκαλιά” να εκμεταλλευτεί την ιστορία της και σταδιακά να μπορέσει να προσφέρει στον τόπο, να φύγει μέσα από τον χαμό του Αυγούστου και να πάει είτε προς Σεπτέμβρη είτε προς Ιούνιο-Ιούλιο. Να περιλαμβάνει εργαστήρια και δράσεις ολοήμερες, ακολουθώντας τον αρχικό σκοπό που είχαν και οι ιδρυτές της: την ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής ομορφιάς του χωριού. Να κάνουμε δράσεις την ημέρα για να μπορεί ο επισκέπτης να περπατήσει και να δει το χωριό», καταλήγει ο πρόεδρος του συλλόγου.
«Μιλώντας για ταυτότητα, νομίζω, πρέπει να στραφούμε στον πυρήνα της που είναι η κοινοτική μας ταυτότητα. Η μεγάλη πατρίδα συγκροτείται μέσα από τις συνθέσεις των μικρών πατρίδων, εκεί όπου επιμένει το πνεύμα της κοινότητας».
Η επιστροφή στην περιφέρεια και η ανάπτυξή της μέσω των παραδοσιακών φορμών του πολιτισμού αλλά με ανανεωμένα περιεχόμενα εισφέρει τελικά στην ίδια την ανάδειξη της κοινότητας. Όπως το λέει ο καθηγητής Νιτσιάκος: «Μιλώντας για ταυτότητα, νομίζω, πρέπει να στραφούμε στον πυρήνα της που είναι η κοινοτική μας ταυτότητα. Η μεγάλη πατρίδα συγκροτείται μέσα από τις συνθέσεις των μικρών πατρίδων, εκεί όπου επιμένει το πνεύμα της κοινότητας».
Στον Καραβά των Κυθήρων, η κοινότητα επιμένει να δημιουργεί και προσκαλεί τους ταξιδιώτες του όψιμου καλοκαιριού στη νέα, μα και παλιά γιορτή της.
