Υπήρχαν συνήθειες και αντικείμενα καθημερινής χρήσης που πέρασαν στη σκιά της ιστορίας, παραγκωνισμένα από τα μεγάλα επιτεύγματα των αρχαίων Ελλήνων. Πράγματα που ήταν μέσα στην καθημερινότητά τους, αναπόσπαστα κομμάτια, αλλά δύσκολα ο σημερινός ιστορικός θα καθίσει να αφιερώσει παραπάνω από μερικές σελίδες. Και αναμενόμενο.
Από τους χιτώνες και τα καπέλα μέχρι το κρασί και τα γιατρικά τους, αυτά είναι μερικά μόνο απ’ τα πράγματα που έπαιζαν έναν τεράστιο ρόλο στην καθημερινή ζωή των αρχαίων:
Κρασί
Αναμενόμενο αλλά ας το πούμε: το κρασί ήταν το πιο δημοφιλές μη φυσικό ποτό στην αρχαία Μεσόγειο. Και για τους αρχαίους Έλληνες πιο συγκεκριμένα, το κρασί δεν ήταν μόνο ένα καθημερινό ποτό, ήταν εκείνο που βρισκόταν στο επίκεντρο των κοινωνικών και πνευματικών γεγονότων που έμειναν περισσότερα γνωστά ως “συμπόσια” -αλλά και σε μια σειρά θρησκευτικών πρακτικών, όπως ήταν η σπονδή στους θεούς.
Οι αρχαίοι γνώριζαν καλά τη διαφορά μεταξύ κρασιού υψηλής και χαμηλής ποιότητας. Τα σταφύλια τους καλλιεργούνταν στους λόφους, μαζεύονταν και πατιούνταν (αργότερα από μη ανθρώπινα πατητήρια) προτού αναμειχθούν με θαλασσινό νερό για να αυξηθεί η απαλότητα και η οξύτητα τους. Στο τέλος αποθηκεύονταν σε πήλινα βάζα για να ζυμωθούν και να παλαιώσουν.
Είναι επίσης γνωστό ότι οι αρχαίοι έπιναν αραιωμένο το κρασί τους -τα τρία τέταρτα της κούπας τους περιείχαν νερό. Το μεθύσι θεωρούταν σημάδι βαρβαρότητας, το βλέπουμε και απ’ τους μύθους τους, για παράδειγμα πόσα λάθος πράγματα έκαναν πάνω στο μεθύσι τους οι ήρωες -πχ οι κένταυροι όταν μεθυσμένοι προσπάθησαν να αρπάξουν τη νύφη σε έναν γάμο (την κόρη του βασιλιά Πειρίθου) προκαλώντας εν τέλει τη λεγόμενη “Κενταυρομαχία”.
Πόλεμος
Ο πόλεμος ήταν καθημερινότητα για τους αρχαίους και μπορεί να κυμαινόταν από συνοριακές αψιμαχίες μεταξύ γειτονικών πόλεων-κρατών και μεγάλους εμφύλιους πολέμους έως γιγάντιες επιχειρήσεις εναντίον ξένων δυνάμεων, που ανάγκαζαν τις πόλεις να συμμαχήσουν.
Ως αποτέλεσμα, οι πολίτες ήταν έτοιμοι να κληθούν να συμπληρώσουν τις επαγγελματικές στρατιωτικές δυνάμεις που έτσι κι αλλιώς είχε κάθε πόλη ανά πάσα στιγμή. Βέβαια, η στρατιωτική δύναμη και οι απαιτήσεις διέφεραν πολύ από πόλη σε πόλη και με την πάροδο του χρόνου, άλλαζαν ακόμη περισσότερο.
Ο τυπικός Έλληνας στρατιώτης ήταν ο πεζικάριος γνωστός ως οπλίτης, με τον εξοπλισμό να μην είναι καθόλου τυποποιημένος. Ωστόσο, υπήρχαν ορισμένα βασικά στοιχεία που ήταν κοινά.
Ξυλουργική
Η αρχιτεκτονική ήταν σημαντική για τους αρχαίους Έλληνες. Παρότι πολλά από τα πιο διάσημα κτίριά τους ξαναχτίστηκαν αργότερα από πέτρα, η ξυλουργική ήταν μια βασική δεξιότητα που ώθησε κατά πολύ την ελληνική πολιτισμική και πολιτική κυριαρχία. Εκτός από το ότι ήταν στο επίκεντρο της κατασκευής σπιτιών και ναών, η ξυλουργική ήταν απαραίτητη για την κατασκευή αρμάτων και πλοίων.
Οι αρχιμάστορες της αρχαίας Ελλάδας ήταν γνωστοί ως αρχιτέκτονες και αυτός ο τίτλος μπορούσε να εφαρμοστεί εξίσου στους ναυπηγούς που κατασκεύαζαν τριήρεις, στους πρωτομάστορες των ναών, και σε κάθε είδους ξυλουργούς.
Τα βασικά εργαλεία ενός ξυλουργού αρχικά ήταν κατασκευασμένα από μπρούτζο και στη συνέχεια από σίδηρο ενώ ενδιαφέρον έχει και το γεγονός ότι οι αρχαίοι ήταν αυτοί που δημιούργησαν πρώτοι πιο προηγμένα κατασκευαστικά εργαλεία, όπως είναι τα γρανάζια, οι τροχαλίες, οι μοχλοί, οι αντλίες, οι γερανοί κα.
Κεραμικά Αγγεία
Τα εξαιρετικά διακοσμημένα μελανόμορφα και ερυθρόμορφα αγγεία είναι έντονα συνδεδεμένα με τον ελληνικό πολιτισμό αλλά ταυτόχρονα συνέβαλαν σημαντικά και στην κατανόηση της καθημερινότητας των αρχαίων, των θρησκευτικών πρακτικών και των μυθολογικών πεποιθήσεων τους.
Οι αγγειοπλάστες κατασκεύαζαν αυτά τα αγγεία από πηλό πάνω σε κεραμικούς τροχούς. Στη συνέχεια, τα δοχεία θα διακοσμούνταν με ένα λεπτό, μαύρο χρώμα από μείγμα ποτάσας, πηλού και μαύρου οξειδίου του σιδήρου.
Ωστόσο, όσο όμορφα και αν είναι αυτά τα αγγεία ως πολιτιστικές αναπαραστάσεις και αντικείμενα τέχνης, στην πραγματικότητα προορίζονταν για καθημερινή χρήση. Για παράδειγμα τα τεράστια βάζα με δύο λαβές, γνωστά ως αμφορείς, χρησιμοποιούνταν συχνά για την αποθήκευση μεγάλων ποσοτήτων κρασιού, νερού, λαδιού ή κάποιου αρώματος.
Χιτώνες
Συνήθως τα ρούχα τους ήταν πολύ απλά, φτιαγμένα από όσο το δυνατόν λιγότερα κομμάτια υφάσματος και φοριούνταν με βάση τη λειτουργικότητα τους και όχι τη μόδα.
Όπως εξηγεί η Ancient History Encyclopedia, τα περισσότερα ρούχα κατασκευάζονταν είτε από μάλλινο ύφασμα, υφαντό στο σπίτι, είτε από εισαγόμενα λινά υφάσματα. Παρότι τα μωρά ήταν εντελώς γυμνά, σχεδόν όλοι οι άλλοι φορούσαν ρούχα φτιαγμένα από ένα μόνο ορθογώνιο ύφασμα που συγκρατούνταν με καρφίτσες.
Η τυπική ενδυμασία ενός άντρα ήταν ένας κοντός λινός χιτώνας, ο οποίος φοριόταν περασμένος στον έναν ή και στους δύο ώμους. Τον χειμώνα φορούσαν ένα βαρύ μάλλινο μανδύα που ονομαζόταν “ιμάτιο” πάνω από το χιτώνα τους, το οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει και ως μια ωραία, ζεστή κουβέρτα για τους στρατιώτες ή για τους ταξιδιώτες. Παράλληλα, υπήρχαν και πολλά διαφορετικά είδη καπέλων που θα μπορούσε κανείς να διαλέξει.
Οι γυναίκες, απ’ την άλλη, φορούσαν γενικά ένα μακρύ μάλλινο χιτώνα που ονομαζόταν πέπλο, το οποίο στερεώνονταν με καρφίτσες.
Γεωργία
Η γεωργία ήταν απαραίτητη για τον αρχαίο ελληνικό τρόπο ζωής, όχι μόνο για την κάλυψη των βασικών αναγκών επιβίωσης, αλλά επειδή η ικανότητα καλλιέργειας και αποθήκευσης τροφίμων ήταν αυτή που βοήθησε τον ελληνικό πολιτισμό να εξελιχθεί σε κάτι δυνατό. Δεν υπάρχει χρόνος για φιλοσοφία, ποίηση ή αρχιτεκτονική, αν ανησυχείς πού θα βρεις το επόμενο γεύμα σου. Όπως εξηγεί η Ancient History Encyclopedia, οι τύποι των καλλιεργειών που ταίριαζαν -και μάλλον ταιριάζουν ακόμη- στο μεσογειακό κλίμα μας ήταν τα σταφύλια, οι ελιές και τα σιτηρά, όπως το σιτάρι και το κριθάρι.
Τα κύρια γεωργικά εργαλεία στην αρχαία Ελλάδα ήταν τα άροτρα, οι τσάπες και οι τάπες (ένας συνδυασμός σκαπάνης και αξίνας). Το φτυάρι, που συνήθως χρησιμοποιούνταν για σκάψιμο σε άλλους πολιτισμούς, δεν υπήρχε στην αρχαία Ελλάδα. Τα δρεπάνια χρησιμοποιούνταν για τη συγκομιδή και ένα επίπεδο φτυάρι χρησιμοποιούταν για το τύλιγμα των σιτηρών. Και αν ήσουν αρκετά πλούσιος για να μπορείς να αγοράζεις ζώα, τα βόδια θα μπορούσαν να κάνουν το όργωμα και το αλώνισμα πολύ πιο εύκολο.
Γιατρικά
Για ένα μεγάλο μέρος της αρχαιότητας, η υγεία αντιμετωπιζόταν ως ζήτημα άμεσα συνδεδεμένο με την ηθική, και οι ασθένειες θεωρούνταν κάτι σαν θεϊκή τιμωρία για κάποια ύβρη ή κάποια άλλη κακή πράξη. Αν είχατε πονόλαιμο, για παράδειγμα, πολύ πιθανό να προσπαθούσατε να απαλλαγείτε από αυτόν πηγαίνοντας στο ναό του Ασκληπιού, και ρίχνοντας έναν ύπνο στο εσωτερικό του. Το πρωί, θα προσπαθούσατε να θυμηθείτε τα όνειρά σας και αν ο θεός θα σας είχε στείλει ένα, εξηγώντας σας πώς να θεραπευτείτε.
Ωστόσο, από τον 5o αιώνα π.Χ., οι αρχαίοι άρχισαν να απομακρύνονται από τις αρχαίες δεισιδαιμονίες και άρχισαν να ερευνούν τις σωματικές και όχι τις πνευματικές αιτίες των ασθενειών. Και γι’ αυτό θα έμεναν τελικά γνωστοί για τις γνώσεις τους στην ανατομία και τη φυσιολογία.
Ενώ πολλές από τις πρακτικές τους βασίζονταν σε ξεπερασμένες πλέον θεωρίες, όπως τη χυμοπαθολογία, οι Έλληνες γνώριζαν ότι παράγοντες όπως ο τρόπος ζωής, η διατροφή, το περιβάλλον και τα ψυχικά τραύματα ήταν συχνά στο επίκεντρο των ιατρικών προβλημάτων. Παράλληλα, έμαθαν και τη σημασία του καθαρισμού και της επίδεσης των πληγών, ενώ πειραματίστηκαν και χρησιμοποίησαν πολλά γιατρικά που προσέφερε η φύση για την αντιμετώπιση διάφορων ασθενειών.
